Tokushima - poppentheater en indigo

Regen in Tokushima, tyfoon 21 is in aantocht. Dus op zoek naar binnenactiviteiten. Naar het toeristenbureau om te vragen of ze me een introductie kunnen geven voor een indigo ververij in de Yoshino River Valley? Ik besluit om eerst maar iets te gaan DOEN. Dan gebeuren er meestal vanzelf allerlei dingen - en inderdaad, vandaag is weer zo'n Japanse wonderdag waar het een bij toeval op het ander volgt en alles op zijn plaats valt. Dus eerst maar naar Jurobe Yashiki, het poppentheater en museum. Rechts het theater - met natuurlijk indigo kussens op de banken en indigo banen in de gordijnen.

In het kleine poppenkastje rechts zitten de reciteerder en de samisen speelster die de voorstelling begeleiden. In het Awa (de oude naam voor Tokushima) Ningyo Joruri wordt het verhaal op een bepaalde manier verteld, een recitatieve stijl die "Joruri" heet. De muzikale omlijsting wordt geleverd door de drie-snaren shamisen.

Het Awa poppentheater is de voorloper van het veel verfijndere en cultureel hoger aangeschreven Bunraku poppentheater dat Osaka als basis heeft. Het eerstgenoemde is echte volkscultuur, het word opgevoerd in theaters op het platteland op hoogtijdagen, het was het enige theatervermaak dat men kende, vanaf het begin van de 17de eeuw. De Awa Joruri poppen zijn groter dan hun Bunraku collega's. De poppenspelers zijn veelal amateurs - maar wel hele goede en de theaters zijn technisch eenvoudiger.

Iedere pop wordt bewogen door drie mensen - in zwarte kledij met zwarte kappen over hun hoofden. In de Japanse kunst is zwart een kleur voor de dingen die er niet zijn (het is JAPAN!) en die zwarte poppenmanipulatoren zijn er dus gewoon niet. Naarmate je meer in het verhaal komt en de poppen zich als echte karakters ontplooien, zie je ook inderdaad die zwarte schaduwen niet meer. De poppen tonen emoties als verdriet, blijdschap, liefde, woede, door de subtiele bewegingen en je vergeet dat het geen mensen zijn.

Kijk eens hoe natuurgetrouw - dat handje! - moeder Oyumi de schuifdeur dicht doet terwijl ze haar dochter Otsuru nakijkt, met verdriet in het hart. Ze heeft haar dochter, die bij toeval op een pelgrimstocht haar huis binnenkwam, niet mogen vertellen dat zij haar moeder was - nadat ze haar jaren niet heeft gezien. Ze heeft haar emoties moeten beheersen en toch was het duidelijk wat er in haar omging. Ik had expres het verhaal van tevoren niet gelezen, en verstond ook niet veel van het oude Japans maar kreeg wel mee wat er gebeurde.

De moederpop Oyumi - met ogen die open en dicht kunnen - en vingers die gewrichten hebben.

Met de ogen dicht

Gesprek tussen moeder en dochter




















Op de foto met de poppen en met de verteller Tsutomu Higashiuchi. De reciteerder heeft een groot aandeel in het overbrengen van de sfeer van het stuk: hij "speelt" alle karakters, laat ze huilen, lachen, roddelen... Meneer  Higashiuchi is ook poppenmaker.

Na afloop van het stuk ga ik naar het Awa Deko Ningyo museum (Deko Ningyo = houten pop). Terwijl ik de pop links sta te bekijken- wenkbrauwen kunnen op en neer, ogen open en dicht en van links naar rechts, komt poppenmaker Hironobu Tada binnen en biedt aan te vertellen over het maken van poppen.

Van het stuk hout links naar de witgelakte koppen rechts. De poppen worden van paulowniahout gemaakt, een lichte houtsoort. Het witte pigment wordt gemaakt van gemalen coquilles St Jacques; er worden 30 lagen van aangebracht die ieder met een doek glanzend worden gewreven.

De voorkant van een poppenhoofd waarvan de wenkbrauwen en ogen kunnen bewegen, de mond open kan. Zodra de onderdelen en het mechaniek zijn aangebracht, wordt het achterhoofd vastgemaakt met een veer die is gemaakt van, hmmm, walvisbaarden. Het hoof moet open kunnen om reparaties te verrichten.

Er zijn nog vrij veel poppenmakers in Tokushima - ze maken ook de poppen voor het Bunraku. Hier een kop die in een verder stadium is. Ogen kijken maar rechts.

Ogen dicht. Meneer Tada maakt niet alleen de houten delen van de poppen en de mechanismen, hij maakt ook de kleren. De stoffen bestelt hij in Kyoto.

Hier het hoofd van een lieftallig meisje. Overigens: het haar van de poppen komt uit China.

Een snelle handbeweging en ineens is het lieve meisje een enge duivel, horentjes en al. Je schrikt je een hoedje.

Na afloop nodigt meneer Sato, de manager van het eerste museum/theater, me uit voor de lunch - udon noedels in een keet waar ik niet zo gauw in mijn eentje zou komen - midden op een braakliggend stukje land.

Binnen staat een vrolijke piraat met een dikke stok te roeren

in een bak met kokende noedels.

Met bouillon, lente-uitjes en sudachi citroen, zijn ze superlekker.

















Na de lunch heeft meneer Sato een introductie voor me geregeld bij een indigo ververij, wie heeft het toeristenbureau nodig? De Yoshinogawa vallei van Shikoku is de grootste producent van indigo in Japan; hoewel de ververijen in aantal zijn achteruit gegaan en er geen eindeloze velden met indigoplanten meer zijn te zien langs de rivier de Yoshino, is het nog altijd belangrijk.

Een kuip met indigo.

De heer Toshiharu Furusho, zesde generatie indigo verver. Waarom in de stad? vraag ik. Alle andere indigo ververs zitten in de Yoshinogawa vallei. Daar zat zijn familie vroeger ook, maar later zijn ze dichter bij de stad gaan zitten en nog later in Tokushima. Omdat het water hier goed is, zegt hij. Dat heb je nodig bij indigo - net als bij bier en sake. Hier zit hij bij in stro verpakte gedroogde indigo bladeren.

De indigo. Alleen de bladeren kunnen worden gebruikt, niet de bloemen en stengels. De planten moeten dus in juli worden geoogst voordat ze bloeien - anders wordt de kleur te vaal. De bladeren worden met de stengels gedroogd en dan ervan gescheiden door er wind doorheen te laten blazen - tegenwoordig met een fan. Door er daarna water bij te doen, vindt de eerste gisting plaats. Dan wordt de indigo in stro verpakt en verstuurd.
















As - van drie verschillen bomen, die gaat in het water, samen met suikerstroop, om een alkaline vloeistof te maken. De hoeveelheid as heeft invloed op de kleur - meer of minder paars. In dat water gaat dan de indigo, die een week tot tien dagen moet gisten. Dan is er een kuip met verf gemaakt die 100 dagen te gebruiken is.

Meneer Furusho op de rand van een kuip waarin de manchetten van twee grof gebreide truien hangen - zodat de onderkant van de mouw blauw wordt. Praktische oplossing voor mouwen die anders snel vuil worden. Furusho vertelt dat hij voornamelijk in opdracht werkt voor producenten van kleren, ook voor modeontwerpers als Junko Koshino.  Vooral in de zomer heeft hij het druk met het verven van yukata - de blauwe zomerkimono's.

Aan de blauwe nagels van de linkerhand zie je dat Furusho een indigo-meester is. Ik heb net een paar vrije dagen gehad, dus mijn handen zijn eigenlijk vrij schoon, zegt hij.

Stencil, gemaakt door Furusho, voor een yukata.

De stencils zijn 98 cm lang - precies goed voor de bovenkant van een yukata. Vroeger was het 93 cm, maar tegenwoordig zijn de mensen groter.

Uitleg over hoe het stencil wordt aangebracht op de stof - meestal katoen in allerlei kwaliteiten.

Het motief wordt uitgespaard door voor het verven lijm aan te brengen op de stof met behulp van het stencil; de lijm is gemaakt uit zeewier. Andere indigo ververs gebruiken ook nog was.


















Omdat Furusho voornamelijk in opdracht werkt, heeft hij weinig producten om te laten zien - zoals deze linnen "noren" - een lap in twee delen die in deuropeningen van vooral restaurants hangt.